چگونه میتوانم شکایت کیفری تنظیم کنم؟
شکایت کیفری به جرمی اشاره دارد که قانون برای آن مجازات تعیین کرده است. برای طرح این شکایت، شاکی باید شکوائیه ای خطاب به دادستان تنظیم کند و مشخصات مشتکی عنه (متهم) را همراه با جزئیات شکایت و مدارک مربوطه ارائه دهد. هرچند شکایت نامه نیاز به فرم خاصی ندارد، بهتر است منظم و خوانا باشد. در حال حاضر، شکایت شفاهی یا خارج از سامانه ثنا پذیرفته نمی شود.
تفاوت های اصلی بین دعاوی کیفری و حقوقی
1 – موضوع: شکایت کیفری مربوط به جرایمی است که قانون برای آن ها مجازات تعیین کرده، اما در دعاوی حقوقی، دادگاه فقط فرد را به انجام تکالیف یا پرداخت حقوق دیگران ملزم می‌کند.
2 – تنظیم شکایت: شکایت کیفری را می توان روی هر کاغذی نوشت و به دادسرا ارائه داد، در حالی که شکایت حقوقی باید در فرم خاصی به نام دادخواست تنظیم شود.
3 – مرجع رسیدگی: شکایت کیفری ابتدا به دادسرا ارجاع و پس از تحقیقات به دادگاه ارسال می‌شود، اما شکایت حقوقی مستقیم به دادگاه برده می‌شود.
4 – لزوم داشتن وکیل: شکایت کیفری بدون وکیل نیز قابل طرح است، اما در دعاوی حقوقی، معمولاً نیاز به وکیل وجود دارد.
5 – هزینه: هزینه شکایت کیفری معمولاً کمتر است (تمبر 2000 تومانی)، در حالی که هزینه شکایت حقوقی بر اساس ارزش مالی دعوا محاسبه می‌شود.
6 – پس گرفتن شکایت: در برخی دعاوی کیفری حتی با پس گرفتن شکایت نیز پرونده بسته نمی شود، اما در دعاوی حقوقی با پس گرفتن شکایت، پرونده خاتمه می‌یابد.
7 – اصطلاحات: در دعاوی کیفری به شاکی، متهم و اتهام اشاره می‌شود، در حالی که در دعاوی حقوقی از اصطلاحات خواهان، خوانده و خواسته استفاده می‌شود.
8 – دعوت به دادگاه: برای متهم در دعاوی کیفری احضاریه و در دعاوی حقوقی اخطاریه ارسال می‌شود.
9 – عدم حضور: در دعاوی کیفری، عدم توجه متهم به احضاریه منجر به جلب وی می‌شود، اما در دعاوی حقوقی، عدم حضور خوانده ممکن است به نفع خواهان تمام شود.
10 – تجدید نظر: در دعاوی کیفری بدون وکیل هم می توان درخواست تجدید نظر کرد، اما در دعاوی حقوقی این کار باید توسط وکیل انجام شود.
مراحل رسیدگی به شکایت کیفری در دادسرا و دادگاه
1 – مرحله طرح شکایت و شروع تحقیقات
- طرح شکایت: فرایند قضائی با ارائه شکایت کیفری توسط شاکی آغاز می‌شود. شاکی با تنظیم شکوائیه، اطلاعات مربوط به جرم، متهم (مشتکی عنه)، و مدارک و مستندات مرتبط را به دادسرا ارائه می‌دهد. شکایت ممکن است به صورت کتبی و از طریق سامانه ثنا انجام شود.
- بررسی اولیه: پس از ثبت شکایت، دادستان یا دادیار مسئول بررسی صحت و سقم ادعاهای مطرح شده و تعیین صلاحیت مرجع رسیدگی به پرونده است. در این مرحله، ممکن است تحقیقات اولیه ای توسط ضابطین قضائی (مانند پلیس) انجام شود.
- تحقیقات مقدماتی: در صورت تأیید اولیه، پرونده به شعبه‌ای از دادسرا ارجاع می‌شود. در این مرحله، قاضی تحقیق مسئول جمع آوری شواهد و بررسی جزئیات پرونده است. این مرحله شامل بازجویی از متهم، شهود و بررسی مدارک و مستندات مرتبط است. همچنین ممکن است قاضی تحقیق دستور احضار متهم، بازداشت موقت، یا آزادسازی با قرار وثیقه را صادر کند.
- صدور قرار: پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی، قاضی تحقیق تصمیم می‌گیرد که آیا دلایل کافی برای ارجاع پرونده به دادگاه وجود دارد یا خیر. اگر دلایل کافی باشد، قرار جلب به دادرسی صادر می‌شود و پرونده به دادگاه ارسال می‌گردد. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب صادر می‌شود.
2 – مرحله رسیدگی ابتدائی در دادگاه بدوی
- ارجاع پرونده به دادگاه: پس از صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری صالح (دادگاه بدوی) ارسال می‌شود. دادگاه بدوی مسئول بررسی و رسیدگی به موضوعات مطرح شده در پرونده است.
- برگزاری جلسات دادگاه: در این مرحله، دادگاه جلسات دادرسی را برگزار می‌کند که در آن شاکی، متهم، و سایر طرف‌های ذینفع حضور می‌یابند. در جلسات، دادگاه شواهد و مدارک ارائه شده را بررسی کرده و اظهارات طرفین را می‌شنود. دادگاه ممکن است به بررسی شهود و کارشناسان نیز بپردازد.
- صدور حکم: پس از بررسی کامل پرونده و شنیدن اظهارات طرفین، دادگاه بدوی حکم نهایی خود را صادر می‌کند. این حکم ممکن است شامل مجازات، برائت، یا صدور قرارهای لازم باشد. حکم صادره در این مرحله به طرفین ابلاغ می‌شود و آن ها می توانند نسبت به آن اعتراض کنند.
3 – مرحله رسیدگی تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر
- درخواست تجدید نظر: اگر یکی از طرفین از حکم دادگاه بدوی ناراضی باشد، می تواند در مهلت قانونی مشخص (معمولاً 20 روز برای ساکنین ایران و 2 ماه برای ساکنین خارج از کشور) درخواست تجدید نظر کند. این درخواست باید به دادگاه بدوی ارائه شود که حکم را صادر کرده است.
- بررسی درخواست تجدید نظر: دادگاه تجدید نظر به درخواست تجدید نظر رسیدگی کرده و بررسی می‌کند که آیا دلایل کافی برای تغییر یا تأیید حکم دادگاه بدوی وجود دارد یا خیر. دادگاه تجدید نظر می تواند جلسات دادرسی جدیدی برگزار کرده یا بر اساس مستندات و شواهد موجود، تصمیم گیری کند.
- صدور حکم تجدید نظر: پس از بررسی‌های لازم، دادگاه تجدید نظر حکم نهایی خود را صادر می‌کند. این حکم می تواند حکم دادگاه بدوی را تأیید، اصلاح یا نقض کند. حکم دادگاه تجدید نظر نهایی است و در اکثر موارد قابل اجرا می‌باشد، مگر اینکه پرونده به دلایل خاصی به دیوان عالی کشور ارجاع شود. دیوان عالی کشور می تواند حکم را تأیید، نقض یا پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه‌های پایین تر ارجاع دهد.
تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی کیفری
1 – اهلیت شاکی: شاکی باید به سن قانونی رسیده باشد (معمولاً 18 سال). در صورت نرسیدن به این سن، ولی یا قیم او باید شکایت را پیگیری کند.
2 – لزوم شکایت شاکی: برخی جرایم مانند افتراء، توهین و فحاشی تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری هستند و بلافاصله پس از ثبت شکایت، تحقیقات آغاز می‌شود.
3 – گزارش ضابطین دادگستری: در جرایم عمومی، تعقیب با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری مانند نیروی انتظامی، بسیج و سپاه انجام می‌شود.
4 – اقرار متهم: اگر متهم به جرمی غیر از آنچه در حال بررسی است اقرار کند، دادسرا موظف به تحقیق و تصمیم گیری است، حتی اگر شاکی وجود نداشته باشد.
5 – جرایم مشهود: جرایمی که در حین ارتکاب توسط ضابطان یا دادستان مشاهده می‌شوند، مانند سرقت یا درگیری، به سرعت مورد رسیدگی قرار می‌گیرند.
تنظیم شکوائیه در دادسرا
1 – اطلاعات شاکی
- نام و نام خانوادگی: در شکوائیه باید به وضوح نام، نام خانوادگی، و نام پدر شاکی درج شود. این اطلاعات برای شناسایی دقیق شاکی و امکان پیگیری‌های بعدی از اهمیت بالایی برخوردار است.
- نشانی دقیق: آدرس دقیق شاکی باید قید شود. این آدرس برای ارسال احضاریه‌ها، اخطاریه‌ها و همچنین برقراری ارتباط‌های بعدی ضروری است. در صورتی که نشانی دقیق نباشد یا اشتباه درج شود، ممکن است شکوائیه به درستی پیگیری نشود.
2 – موضوع شکایت
- توضیح جرم: در این بخش باید به وضوح موضوع شکایت و نوع جرمی که رخ داده است، با ذکر جزئیات، توضیح داده شود. تاریخ دقیق وقوع جرم و محل وقوع آن باید مشخص گردد. همچنین تاریخ تنظیم شکوائیه و اعلام آن به دادسرا نیز باید قید شود. این اطلاعات به دادسرا کمک می‌کند تا زمان و مکان دقیق وقوع جرم را بررسی و تأیید کند.
3 – ذکر ضرر و زیان مالی
- توضیح خسارت: اگر جرم باعث ورود ضرر و زیان مالی به شاکی شده است، باید مقدار این خسارت به صورت دقیق در شکوائیه ذکر شود. شاکی می تواند از دادسرا درخواست جبران این خسارت را نیز داشته باشد. مشخص کردن دقیق میزان خسارت کمک می‌کند تا دادسرا در تصمیم گیری و صدور احکام بعدی بهتر عمل کند.
4 – مشخصات متهم یا مظنون
اطلاعات متهم: در شکوائیه باید مشخصات مشتکی عنه (متهم) یا مظنون به وضوح ذکر شود. این شامل نام، نام خانوادگی، و نشانی دقیق متهم است. این اطلاعات برای دادسرا ضروری است تا بتواند فرد متهم را احضار کرده و تحقیقات لازم را انجام دهد. اگر شاکی از هویت دقیق متهم مطمئن نیست، هر اطلاعاتی که ممکن است به شناسایی او کمک کند، باید ذکر شود.
5 – ادله و شهود
- شواهد: شاکی باید در شکوائیه ادله و مدارکی را که نشان دهنده وقوع جرم است، ذکر کند. این ادله می تواند شامل اسناد، مدارک، عکس‌ها یا هرگونه شواهد فیزیکی دیگر باشد.
- مشخصات شهود: اگر شاکی شهود یا مطلعینی دارد که می توانند در تأیید وقوع جرم شهادت دهند، باید نام، مشخصات و نشانی آن ها را در شکوائیه ذکر کند. شهود می توانند نقش بسیار مهمی در تأیید یا رد ادعاهای مطرح شده داشته باشند و دادسرا از آن ها برای تکمیل تحقیقات بهره می‌برد.
6 – امضا و ارائه شکوائیه
- امضای شاکی: پس از تکمیل شکوائیه با توجه به نکات فوق، شاکی باید آن را امضاء کند. امضای شاکی نشان دهنده تأیید و صحت اطلاعات مندرج در شکوائیه است.
- ارائه به دادسرا: پس از امضاء، شکوائیه به دادسرا یا دادگاه مربوطه ارائه می‌شود. دادسرا یا دادگاه پس از دریافت شکوائیه، موضوع را بررسی می‌کند و دستورات لازم را برای پیگیری و انجام تحقیقات به ضابطین قضائی (مانند پلیس) اعلام می‌کند. این مرحله می تواند شامل احضار متهم، بازجویی از شهود و بررسی مدارک ارائه شده باشد.
شروع تحقیقات شکایت کیفری در دادسرا
این مرحله یکی از مراحل کلیدی در فرآیند قضایی است که تأثیر زیادی بر نتیجه نهایی پرونده دارد. این مرحله به نحوی انجام می‌شود که قاضی بتواند با بررسی شکایت و دلایل ارائه شده توسط شاکی، تصمیم گیری صحیح و سریع تری داشته باشد. در ادامه، این فرآیند به‌طور جامع توضیح داده می‌شود:
1 – شنیدن شکایت شاکی
- توضیح شکایت: شروع تحقیقات کیفری با ارائه شکایت توسط شاکی به دادسرا آغاز می‌شود. شاکی باید به‌طور دقیق توضیح دهد که از چه کسی و به چه دلیلی شکایت دارد. این توضیحات شامل جزئیات جرم ارتکابی، زمان و مکان وقوع جرم، و اطلاعات شناسایی متهم است.
- اهمیت ارائه دلیل: قاضی دادسرا باید بداند که دلایل و شواهد شاکی برای اثبات ادعای خود چیست. دلیل‌محکم و مستند نقش مهمی در تسریع فرآیند رسیدگی دارد. اگر دلایل قوی و مستدل باشند، قاضی می تواند به‌سرعت وارد مرحله صدور قرار و پیشبرد تحقیقات شود. اما در صورت نبود دلایل کافی، احتمال بروز پیچیدگی هایی در تحقیقات وجود دارد که ممکن است فرآیند رسیدگی را طولانی تر کند.
2 – ارزیابی اولیه قاضی و صدور قرار
- صدور قرار: پس از بررسی اولیه شکایت و دلایل ارائه شده، قاضی ممکن است قرار مناسبی برای متهم صادر کند. این قرار ممکن است شامل احضار متهم، بازداشت موقت، قرار وثیقه یا هر تدبیر قضایی دیگری باشد که برای ادامه تحقیقات ضروری به نظر می‌رسد.
- گرفتن دفاعیات متهم: قاضی پس از صدور قرار، دفاعیات متهم را می‌گیرد. اگر دلایل شاکی و دفاعیات متهم قاضی را به نتیجه ای قاطع برساند، او نظر نهایی خود را درباره پرونده اعلام می‌کند. اما اگر دفاعیات و دلایل کافی نباشند، ممکن است قاضی به تحقیقات بیشتر نیاز داشته باشد.
3 – ارزیابی دلایل و قرائن
- دلایل ناکافی: در صورتی که شاکی نتواند دلایل قوی و مستقیمی ارائه دهد و فقط قرائن و نشانه‌های غیرمستقیم را به قاضی ارائه کند، قاضی باید این قرائن را ارزیابی کند. اگر این قرائن به نظر قاضی کافی باشند، او ممکن است تصمیم به ادامه تحقیقات و پیگیری پرونده بگیرد.
- تحقیقات اضافی: اگر قاضی به این نتیجه برسد که قرائن ارائه شده توسط شاکی کافی نیستند اما ظن به مجرمیت متهم وجود دارد، او می تواند دستور تحقیقات بیشتری را صادر کند. این تحقیقات معمولاً توسط ضابطین قضایی (مانند پلیس) انجام می‌شود. قاضی ممکن است دستورات خاصی درباره کیفیت و نوع تحقیقات به ضابطین بدهد تا اطمینان حاصل شود که تحقیقات به‌طور کامل و جامع انجام می‌شوند.
4 – نقش شاکی در تحقیقات
- درخواست های شاکی: شاکی می تواند مواردی را که به نظر او برای احراز مجرمیت متهم ضروری هستند، به قاضی اعلام کند. این موارد ممکن است شامل درخواست برای بررسی صحنه جرم، بازجویی از شهود، یا جمع آوری مدارک اضافی باشد. قاضی می تواند در صورت لزوم این درخواست ها را به ضابطین قضایی ابلاغ کند تا اقدامات لازم انجام شود.
5 – صدور قرار منع تعقیب
- عدم ظن به مجرمیت: اگر قاضی پس از بررسی شکایت و انجام تحقیقات به این نتیجه برسد که دلایل کافی برای اثبات مجرمیت متهم وجود ندارد، یا اینکه ظن به مجرمیت متهم ندارد، او قرار منع تعقیب صادر می‌کند. این قرار به معنی بسته‌شدن پرونده در آن مرحله است.
- قابلیت اعتراض: قرار منع تعقیب قابل اعتراض است. شاکی می تواند به دادگاه اعتراض کند و خواستار تجدید نظر در این تصمیم شود. دادگاه می تواند با بررسی مجدد پرونده، تصمیم قاضی دادسرا را تأیید یا نقض کند.
ارسال دادخواست به دادگاه های کیفری
تظلم خواهی به دو شکل در دادگستری انجام می‌شود: شکایت کیفری و شکایت حقوقی. در شکایت کیفری، فردی که شکایت می‌کند “شاکی” و فردی که از او شکایت شده “مشتکی عنه” یا “متهم” نامیده می‌شود. در این نوع پرونده‌ها، موضوع شکایت “اتهام” نام دارد. در مقابل، در ادعای حقوقی، فردی که ادعا می‌کند “مدعی” یا “خواهان” و فردی که علیه او ادعا شده “مدعا علیه” یا “خوانده” نامیده می‌شود و موضوع ادعا “خواسته” نام دارد.
گاهی اوقات، یک امر کیفری می تواند جنبه مالی هم داشته باشد. برای مثال، اگر در پرونده‌ای که به اتهام خیانت در امانت در دادگاه کیفری مطرح شده است، خواهان بخواهد خسارت مالی خود را هم مطالبه کند، می تواند در همان دادگاه کیفری با تقدیم دادخواست مالی این ادعا را مطرح کند. در این حالت، دادگاه کیفری پس از اثبات جرم و محکومیت متهم، به موضوع مالی نیز رسیدگی کرده و حکم مقتضی صادر می‌کند.
همچنین، برخی جرایم مانند سرقت، کلاهبرداری و خیانت در امانت به عنوان جرایمی تعریف می‌شوند که تخلف از آنها مستوجب مجازات است. در برخی موارد، قانونگذار انتظار دارد افراد وظایف خاصی را انجام دهند؛ مانند تأمین هزینه زندگی زن و فرزندان، و در صورت عدم انجام این وظایف، فرد مجازات خواهد شد.
طرح شکایت در دادسرا
وقتی شخصی از وقوع جرم متضرر می‌شود، اغلب اولین قدم برای بازپس گیری حقوق خود، طرح شکایت در دادسرا است. این اقدام که به شکوائیه معروف است، مبنای بسیاری از پرونده‌های مطروحه در دادگستری است. در شکوائیه، شاکی با تنظیم و ارائه این سند به مراجع قضایی، به دنبال اعاده حقوق از دست رفته و مجازات مرتکبان جرم است.
برای تنظیم صحیح یک شکوائیه کیفری، شاکی باید به دقت چندین موضوع کلیدی را در متن شکایت خود درج کند:
1 – مشخصات و آدرس شاکی: شاکی باید نام و مشخصات خود، شامل نام کامل، نام پدر و نشانی دقیق خود را در شکوائیه ثبت کند. این اطلاعات به دادسرا کمک می‌کند تا بتواند با شاکی در طول دادرسی ارتباط برقرار کند.
2 – مشخصات مرتکب یا مرتکبان جرم (مشتکی عنه): شاکی باید در صورت امکان، اطلاعات مربوط به فرد یا افرادی که از آنها شکایت دارد (مشتکی عنه) را در شکوائیه ذکر کند. این اطلاعات شامل نام، نام خانوادگی و نشانی این افراد است. اگر شاکی اطلاعات کاملی ندارد، می تواند به ارائه هر آنچه که در دست دارد اکتفا کند.
3 – محل وقوع جرم: شاکی باید محل دقیق وقوع جرم را در شکوائیه قید کند. این امر به دادسرا کمک می‌کند تا محدوده جغرافیایی که جرم در آن رخ داده را مشخص کند و تحقیقات لازم را انجام دهد.
4 – شرح عمل مجرمانه: شاکی باید به وضوح و با جزئیات کافی، شرح دهد که جرم مورد ادعا چگونه و در چه تاریخی رخ داده است. این بخش شامل توضیح نوع جرم، چگونگی وقوع آن و ارتباط آن با مرتکب (مشتکی عنه) است.
5 – دلایل ارتکاب جرم: شاکی باید دلایلی که به وقوع جرم اشاره دارند را در شکوائیه مطرح کند. این دلایل می توانند شامل شهادت شهود، مدارک کتبی یا هر نوع دلیل دیگری باشند که به تأیید وقوع جرم کمک می‌کنند. همچنین، در صورت وجود شاهد، شاکی باید اسامی و نشانی آنها را نیز در شکوائیه بیاورد.
6 – میزان خسارت و ضرر و زیان وارده: اگر جرم باعث خسارت مالی یا جانی به شاکی شده است، باید میزان این خسارت را در شکوائیه قید کند. اگر امکان تعیین دقیق خسارت وجود داشته باشد، باید به صورت مشخص به آن اشاره شود.
پس از تکمیل شکوائیه و ارائه آن به دادسرا، فرآیند دادرسی کیفری آغاز می‌شود. دادسرا بر اساس این شکوائیه، تحقیقات اولیه را آغاز کرده و بسته به مدارک و دلایل ارائه شده، نسبت به پیگیری موضوع اقدام می‌کند. این پیگیری می تواند شامل احضار متهم، جمع آوری مدارک، تحقیق از شهود و در نهایت صدور تصمیم قضایی باشد. هدف از این فرآیند، بررسی صحت ادعاهای مطرح شده، احراز جرم و در نهایت تعیین مجازات مناسب برای مرتکب است.