در دنیای امروز، حفاظت از جان، مال، آبرو و حیثیت افراد، نه فقط یک ضرورت انسانی، بلکه وظیفه‌ای اساسی بر دوش دولت‌ها، قانون‌گذاران و مراجع قضایی است. امنیت اخلاقی و روانی هر جامعه، محور اصلی سلامت اجتماعی و ضامن پایداری حقوق شهروندان آن است. وقتی در جامعه‌ای، شأن و جایگاه معنوی انسان‌ها مورد تعرض قرار می‌گیرد، این یک زنگ خطر جدی برای سلامت روان و ثبات اجتماعی محسوب می‌شود؛ نشانه‌ای گویا از مشکلات ریشه‌دار که باید توسط متخصصان علوم اجتماعی و روان‌شناسی کنکاش و درمان شود.
در سال‌های اخیر، شدت گرفتن فشارهای اقتصادی، مسائل معیشتی و برهم خوردن آرامش اجتماعی، بستری را فراهم کرده تا انواع جرایم، به‌ویژه رفتارهای ناهنجار کلامی مثل فحاشی و توهین، رو به افزایش باشند. واقعیتی که بسیاری از ما روزانه در محیط‌های عمومی یا حتی فضای مجازی با آن مواجه می‌شویم؛ رفتارهایی که می‌توانند سرآغاز اختلافات عمیق‌تر و جرایم جدی‌تری شوند.
چرا توهین اهمیت دارد؟ زیرا نه تنها عزت‌نفس و آبروی شخصی افراد را هدف قرار می‌دهد، بلکه نظم و آرامش روانی کل جامعه را نیز تهدید می‌کند. هتک حرمت با الفاظ رکیک، تمسخر و بیان بی‌احترامی، مرزهای اخلاق و قانون را درنوردیده و بر سلامت کلی اجتماع سایه می‌افکند.
به همین دلیل قانونگذار، با الهام از اصول عدالت و ضرورت حمایت از کرامت انسانی، توهین را یک جرم دانسته و برای مرتکبان آن مجازات تعیین کرده است. این نگاه صرفاً تنبیهی نیست؛ بلکه هدف بازدارندگی، آگاهی‌بخشی و ترویج احترام متقابل میان آحاد جامعه است.
در بستر زندگی امروزی که شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات مجازی به بخشی جدایی‌ناپذیر از روزمره تبدیل شده، اهمیت رعایت حرمت یکدیگر بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. توهین و فحاشی چه در فضای حقیقی و چه مجازی، می‌تواند تبعات روانی، اجتماعی و حتی حقوقی جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.
هیچ جامعه سالمی نمی‌تواند با سکوت در برابر این معضل، انتظار امنیت و پیشرفت داشته باشد. تلاش برای آگاهی‌بخشی عمومی، آموزش احترام به حقوق یکدیگر و برخورد قاطع با هتک حرمت‌ها، لازمه ساختن جامعه‌ای ایمن و متمدن است. شما نیز می‌توانید با آگاهی از حقوق خود و دیگران، نقشی فعال در ترویج فرهنگ احترام و نظم ایفا کنید.
بیشتر بخوانید : قتل شبه عمد چیست و چه مجازاتی دارد؟
ماهیت و تعریف توهین
توهین؛ واژه‌ای که ریشه در لغت «وهن» دارد و در اصل به معنای ضعیف و سست کردن، بی‌ارزش نشان دادن و تحقیر است. این واژه با وجود تاریخی کهنه، امروزه بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده؛ چرا که مرزهای رفتاری در جوامع امروز، به‌ویژه با گسترش ارتباطات مجازی، شکننده‌تر شده است.
در تعریف اصطلاحی «توهین» باید فراتر از صرف کلمات نگاه کنیم؛ زیرا این مفهوم گستره‌ای بسیار وسیع دارد. توهین می‌تواند از راه فعل (مانند رفتار تحقیرآمیز)، گفتار (بیان واژه‌ها یا جملاتی خارج از ادب)، اشاره‌ای کوچک (مانند ژست یا حرکتی تمسخرآمیز) یا حتی یک متن نوشتاری صورت گیرد. هر نوع رفتاری که در نگاه عموم مردم، هویت و شخصیت کسی را خدشه‌دار کرده و از اعتبار اجتماعی او بکاهد، مصداق توهین خواهد بود. نکته مهم این است که ملاک قضاوت، دید عرف و افراد متعارف جامعه است، نه برداشت شخصی افراد.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، توهین چیزی فراتر از یک اشتباه رفتاری ساده است؛ بلکه مرزهای انسانی، اخلاقی و حتی مذهبی را درنوردیده و آثار زیانباری بر سلامت روان فرد و جامعه بر جای می‌گذارد. از همین رو، در منابع مختلف دینی، اساساً تأکیدی ویژه بر ضرورت رعایت حرمت دیگران دیده می‌شود.
در قرآن کریم نیز، بارها نسبت به بدزبانی، تمسخر و تحقیر دیگران هشدار داده شده و چنین رفتارهایی، علناً ناپسند شمرده شده است:
«وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ» (حجرات: 11)؛
هیچ‌گاه همدیگر را با القاب زشت و ناروا خطاب نکنید.
همچنین در منابع فقهی، کسی که به تحقیر دیگران اقدام می‌کند، حتی اگر در قالب رفتار یا گفتار باشد، مستحق تعزیر دانسته شده است. این نشان می‌دهد که توهین نه تنها از نوعی بی‌احترامی ساده بلکه نشانه نقص در سلامت رفتاری و اجتماعی فرد است.
توهین پیامدهای خطرناکی دارد؛ سلب عزت‌نفس، خدشه به روابط اجتماعی و حتی زمینه‌ساز اختلافات و آسیب‌های عمیق‌تر. در فضای دیجیتال امروزی، با یک پیام یا پست ساده، می‌توان احساسات و آبروی فردی را به خطر انداخت یا جمعی را تحقیر کرد. این چالش نه فقط مسئله‌ای فردی، بلکه دغدغه‌ای ملی و جهانی است که اگر جدی گرفته نشود، سلامت کلی جامعه را تهدید خواهد کرد.
در نتیجه، درک صحیح از مفهوم توهین، شناخت ابعاد و پیامدهای آن، و تلاش برای رعایت ادب و احترام در رفتار و کلام، وظیفه‌ای انسانی و اجتماعی بر دوش همه ماست.
بیشتر بخوانید : مجازات جعل پاسپورت
جرم توهین در قانون ایران
در نظام حقوقی ایران، توهین به عنوان یکی از مهم‌ترین جرایم علیه حیثیت و کرامت معنوی اشخاص به‌طور مستقیم جرم‌انگاری شده است. توجه به قانون‌گذاری دقیق در این زمینه، نشان‌دهنده اهمیت حفظ احترام و آبروی افراد در فرهنگ و جامعه ایرانی است؛ چرا که آبرو و شخصیت اجتماعی هر فرد، ثروتی غیرقابل جایگزین محسوب می‌شود.
جایگاه حقوقی «جرم توهین» را می‌توان در فصل پانزدهم قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ جست‌وجو کرد، جایی که قانونگذار با عنوان «هتک حرمت اشخاص» به صراحت این جرم را تعریف و برای آن مجازات تعیین کرده است. به طور مشخص، ماده ۶۰۸ قانون تعزیرات مقرر می‌دارد:
«هرکس به وسیله‌ی الفاظ یا حرکات، به دیگری توهین نماید (اعم از فحاشی یا استعمال الفاظ رکیک)، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
این ماده قانونی دامنه گسترده‌ای از رفتارهای توهین‌آمیز را دربر می‌گیرد؛ چه توهین در قالب کلامی باشد (بیان واژه‌های تحقیرآمیز و حتی متلک‌های موهن)، و چه رفتارهایی که عرف جامعه آن را توهین تلقی کند. نکته قابل‌توجه اینکه: برای تحقق جرم توهین، لزومی به حضور شخص مورد توهین در محل وقوع جرم نیست؛ کافی است توهین حتی در غیاب او تحقق یابد و شخصی که حاضر است موضوع اهانت را بشنود یا ببیند.
نوع خاص‌تر توهین، در فصل دوم قانون تعزیرات و سایر قوانین حقوقی تحت عنوان «اهانت به مقدسات مذهبی و مقامات رسمی» مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال، اهانت به مقدسات اسلامی (مانند دشنام به پیامبران، امامان یا مقدسات دینی) طبق ماده ۵۱۳ قانون تعزیرات، مجازات شدیدتری دارد و حتی ممکن است موجب محکومیت به اعدام شود.
قوانین متفرقه دیگری نیز وجود دارد که برخی مصادیق خاص جرم توهین را پیش‌بینی می‌کنند؛ مانند توهین به مقامات و کارمندان دولت حین انجام وظیفه، که در ماده ۶۰۹ قانون تعزیرات بیان شده و مجازات مشخصی برای آن در نظر گرفته شده است.
در نهایت، این جرم نه فقط محدود به فضای واقعی، بلکه با توجه به رشد فناوری و کاربرد شبکه‌های اجتماعی، دامنه خود را به فضای مجازی نیز گسترش داده است؛ امروزه توهین در پیامک، ایمیل، شبکه‌های اجتماعی و… هم مشمول همین مقررات کیفری می‌شود و پیگیری قضایی آن هیچ تفاوتی با توهین حضوری ندارد.
براین اساس، آگاهی از قوانین مربوط به جرم توهین و اجتناب از ارتکاب رفتارهای مخاطره‌آمیز، ضامن آرامش روانی و اجتماعی افراد و زمینه‌ساز زندگی سالم‌تر برای همه آحاد جامعه است.
بیشتر بخوانید : رشوه چیست و مجازات آن در قوانین ایران
عناصر تشکیل دهنده جرم توهین
هر جرم، صرفاً با یک رفتار ساده تحقق نمی‌یابد بلکه نیازمند وجود مجموعه‌ای از عناصر مشخص حقوقی است. جرم توهین نیز همانند سایر جرایم، تنها زمانی قابل تحقق و پیگیری خواهد بود که این عناصر در کنار هم شکل بگیرند؛ یعنی رفتار مرتکب نه فقط صرف فعل، بلکه با قصد و شرایط خاص همراه باشد تا قانوناً جرم محسوب شود. در حقوق جزا، توهین عمدتاً از دو بُعد اصلی بررسی می‌گردد: عنصر مادی و عنصر روانی.
عنصر مادی
عنصر مادی یا جنبه خارجی و قابل مشاهده جرم، پایه و ستون اولیه تحقق توهین است که خود متشکل از سه بخش زیر است:
1 – رفتار فیزیکی مرتکب
رفتار فیزیکی توهین ابعاد گسترده‌ای دارد. این رفتار ممکن است در قالب گفتار (همچون بیان الفاظ تحقیرآمیز)، کردار، نوشتار، حتی اشاره‌های غیرکلامی (مانند ژست دست یا حرکت چهره) یا از طریق ابزارهای نوین ارتباطی مثل پیامک، ایمیل و رسانه‌های اجتماعی صورت گیرد.
برخلاف تصور عموم، توهین تنها به فحاشی محدود نیست. عملیاتی مثل انداختن آب دهان روی کسی، پرتاب شیء (مانند گوجه یا تخم‌مرغ) به سمت فردی (مثلاً در مراسمات رسمی یا سیاسی)، برداشتن اهانت‌آمیز روسری یا عمامه از سر شخص، یا حرکات خاص انگشت که در فرهنگ عمومی بی‌احترامی تلقی می‌شوند، همگی می‌توانند مصداق توهین کیفری باشند.
نکته قابل تأمل اینکه: طبق رویکرد قانونگذار، ترک فعل، هرچند خلاف ادب باشد (مانند سلام نکردن یا به پا نخاستن از روی عمد)، به خودی خود به عنوان جرم توهین شناسایی نمی‌شود؛ زیرا ماده ۶۰۸ قانون تعزیرات تأکید بر افعال مثبت دارد.
2 – شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم
هر رفتاری صرفاً به دلیل ناخوشایند بودن، توهین محسوب نمی‌شود. برای تحقق جرم، شرایط معینی باید برقرار باشد که در رأس آنها وهن‌آمیز بودن رفتار است؛ یعنی این عمل به گونه‌ای باشد که بر اساس عرف جامعه باعث تحقیر و کوچک‌نمایی طرف مقابل شود. افزون بر این، وجود مخاطب واقعی، تعیین‌شده و زنده هم الزامی است؛ چرا که توهین به افراد فوت‌شده یا گروه‌های مجهول (بدون شخص حقیقی معین) از نظر حقوقی قابل تعقیب نیست.
وجه دیگر، «حضوری یا علنی بودن توهین» است؛ به این معنا که رفتار مرتکب طوری باشد که اشخاص دیگر، علاوه بر مخاطب، بتوانند شاهد وقوع آن بوده یا از آن مطلع شوند، به ویژه در عصر کنونی که ردپای رفتارهای توهین‌آمیز در فضای مجازی به آسانی قابل بازبینی است.
3 – نتیجه حاصله
نکته مهم در جرم توهین آن است که این جرم، یک جرم مطلق است و تحقق آن وابسته به وجود یا عدم وجود اثر روانی یا خسارت نیست؛ یعنی حتی اگر فرد توهین‌شونده به لحاظ روحی آسیب نبیند یا عکس‌العملی نشان ندهد، صرف انجام رفتار موهن توسط مرتکب، تحقق جرم را رقم می‌زند. معیار، همان اهمیت فعل از نگاه عرف است.
عنصر روانی
عنصر روانی جرم، به قصد و نیت درونی مرتکب مربوط می‌شود. در نظام حقوقی ایران، اصل بر این است که جرایم عمدی هستند ـ یعنی مرتکب با آگاهی و اراده کامل، اقدام به رفتار موهن می‌کند. تحقق عنصر روانی در توهین دو شرط مهم دارد:
1 – قصد عمدی: مرتکب باید آگاه و هشیارانه رفتار موهن را انجام دهد. انجام فعل در حالت خواب، بی‌هوشی یا مستی (بدون اراده) جرم محسوب نمی‌شود.
2 – آگاهی از وهن‌آمیز بودن رفتار: شخص باید بداند عملش در نظر عرف، تحقیرآمیز است. البته، سوءنیت خاص ـ یعنی قصد تخفیف شخصیت یا آزار طرف مقابل ـ لازم نیست؛ صرف آگاهی به ماهیت توهین‌آمیز رفتار کفایت می‌کند. حتی اگر انگیزه‌ای مثبت یا توجیه‌پذیر (مانند شوخی، انگیزه ورزشی یا رفع افسردگی) پشت رفتار باشد، تأثیری در تحقق جرم ندارد.
به همین دلیل، چه کسی با هدف شوخی و خنداندن جمع رفتار موهنی بروز دهد و چه با نیت تخریب یا تحقیر، مرتکب جرم توهین شده و قانون در این خصوص اغماض نمی‌کند.
اقسام جرم توهین
رشد ناهنجاری‌های اخلاقی و پایین آمدن آستانه تحمل در جامعه، سبب شده که توهین در اشکال مختلف، ابعادی گسترده‌تر بیابد. قانونگذار برای مقابله با این مسئله، انواع گوناگون توهین را شناسایی و برای هریک واکنش متناسب قانونی درنظر گرفته است. شناخت اقسام توهین، آگاهی ما را برای حفظ کرامت انسانی و پیشگیری از اختلافات اجتماعی افزایش می‌دهد.
توهین ساده
اولین و رایج‌ترین گونه این جرم، توهین ساده است؛ رفتاری که علی‌رغم داشتن صبغه مجرمانه، فاقد شرایط تشدیدکننده یا کیفیت مشدده است.
مطابق ماده ۶۰۸ قانون تعزیرات (مصوب ۱۳۷۵)، توهین به افراد -از قبیل فحاشی یا استعمال الفاظ رکیک- اگر مشمول جرم قذف نباشد، با مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا جزای نقدی همراه است.
بارزترین ویژگی این نوع، شخصی بودن آن است؛ مخاطب آن یک فرد حقیقی، معین و زنده است و شرایط مشدد ماده ۶۰۹ در آن مصداق ندارد.
نکته مهم در این رابطه، قابل گذشت بودن توهین ساده (بر اساس ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲) است؛ این یعنی پیگیری و اجرای حکم صرفاً با شکایت شخص شاکی و تا زمانی‌که رضایت نداده، ادامه می‌یابد.
توهین مشدد
در صورتی که اهانت به‌دلیل موقعیت یا جایگاه اجتماعی، سیاسی یا معنوی طرف مقابل تشدید شود، قانون آن را توهین مشدد می‌نامد و غالباً مجازات سنگین‌تر یا فرآیند خاص‌تر برای آن تعریف می‌کند، از جمله:
الف ـ توهین به رهبر یا بنیان‌گذار جمهوری اسلامی
بر اساس ماده ۵۱۴ قانون تعزیرات، هرکس به امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری اهانت کند، به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم می‌شود.
دقت داشته باشید که تحقق این نوع توهین به رفتار، گفتار، نوشتار یا حتی اشاره بدون شرط حضور فیزیکی یا انجام وظیفه وابسته نیست و در هر شرایطی جرم واقع می‌شود.
ب ـ توهین به مقامات و کارکنان دولت
ماده ۶۰۹ قانون تعزیرات حفاظت ویژه‌ای از کارکنان دولت، نمایندگان مجلس، وزراء، قضات و برخی مدیران دستگاه‌های اجرایی تعریف کرده است. توهین به این افراد در حال انجام وظیفه یا به سبب آن، موجب حبس از ۳ تا ۶ ماه یا شلاق و جزای نقدی خواهد بود. اینجا آگاهی توهین‌کننده از سمت طرف مقابل و ارتباط توهین با شغل یا وظیفه او ضروری است.
ج ـ توهین به مقامات سیاسی خارجی
بر اساس ماده ۵۱۷ قانون تعزیرات، توهین علنی نسبت به رئیس دولت خارجی یا نمایندگان سیاسی آنها (در صورت معامله متقابل قانونی) با ۱ تا ۳ ماه حبس همراه است.
اینجا شرایط سه‌گانه‌ای وجود دارد:
- توهین باید علنی باشد
- در معابر یا اماکن عمومی رخ دهد
- در مورد کشورهای متقابل، این جرم تعقیب می‌شود.
د ـ توهین به صاحبان حرفه‌ها و مشاغل خاص
قانون برای حفظ احترام مشاغل خاص همچون وکلا و کارشناسان رسمی نیز تدابیر ویژه‌ای اندیشیده است. بر اساس ماده ۲۰ لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری و قوانین مشابه برای کارشناسان رسمی، توهین به این افراد حین انجام وظیفه و به سبب آن، منجر به حبس از ۱۵ روز تا ۳ ماه خواهد شد.
همچنین در قوانین نیروهای مسلح، توهین به مافوق، مرئوس یا مأمورین، با واکنش کیفری روبرو است.
و ـ توهین به اعتبار جنسیت یا سن طرف مقابل
در ماده ۶۱۹ قانون تعزیرات، توهین و رفتارهای تحقیرآمیز نسبت به زنان و کودکان (اطفال)، خصوصاً در اماکن عمومی یا معابر، موجب تشدید مجازات می‌شود؛ حتی اگر این رفتار صرفاً لفظی باشد، با حبس از ۲ تا ۶ ماه و شلاق همراه است.
لازم به ذکر است که برای تحقق این جرم، قربانی باید واقعاً زن یا کودک بوده و رفتار توهین‌آمیز در مکان‌های عمومی رخ داده باشد.
ه ـ توهین به قداست یا شخصیت‌های مذهبی
توهین به مقدسات دینی، پیامبران، ائمه و شخصیت‌های والا از منظر قانون، سنگین‌ترین شکل توهین و در مواردی مستوجب اعدام یا حبس طولانی (بر اساس ماده ۵۱۳ و ۵۱۴ قانون تعزیرات) است.
این جرم می‌تواند به‌شکل رفتار، گفتار، کتابت یا حتی اشاره صورت گیرد؛ برای مثال، بی‌حرمتی به ایام عزاداری یا اماکن مقدس به قصد اهانت، مصداق بارز این نوع جرم است.
اثبات جرم توهین و فحاشی
در دنیای امروز که تعاملات اجتماعی پیچیده‌تر از هر زمان دیگری شده‌اند، بسیاری از اختلافات و چالش‌های حقوقی بر پایه‌‍ی رفتارهای کلامی و احساسی رقم می‌خورد. همین مسئله سبب شده که اثبات جرم توهین و فحاشی، نه‌تنها برای قاضی و وکیل بلکه برای افراد جامعه مسئله‌ای مهم نباشد. اگر شما یا نزدیکانتان در معرض توهین واقع شده‌اید، آگاهی از نحوه اثبات این جرم، در کنار شناخت حقوق قانونی، می‌تواند نقشی مؤثر در احقاق حق و حفظ آرامش روانی‌تان داشته باشد.
بر اساس ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی، راه‌های اثبات هر جرم، از جمله توهین و فحاشی، با چهار رکن اصلی شناخته می‌شود: اقرار، شهادت، علم قاضی و در موارد خاص قسامه و سوگند. اما در پرونده‌های توهین، معمولاً اقرار، شهادت و علم قاضی بیشترین کاربرد را دارند.
شهادت شهود
بی‌شک یکی از مؤثرترین ابزارهای اثبات توهین، شهادت شهود است. حضور افراد بی‌طرف که اتفاقات را با دقت دیده‌اند و بدون جانبداری و منافع شخصی حاضر به بیان واقعیت هستند، می‌تواند سرنوشت پرونده را تغییر دهد. نقش شهود در پرونده‌های توهین زمانی پررنگ‌تر می‌شود که توهین در جمع یا مکان عمومی رخ داده باشد. البته شایان ذکر است که قاضی برای پذیرش شهادت، به اعتبار، استقلال و صحت اظهارات شهود توجه ویژه‌ای می‌کند.
علم قاضی
در اثبات جرم توهین، علم قاضی همچون چراغی روشنگر مسیر حقیقت است. این علم نه از حدس و گمان، بلکه از مدارک و شواهد مسلم و محکمه‌پسند همچون تحقیقات محلی، اظهار مطلعین یا گزارش‌های ضابطان قضایی حاصل می‌شود. هر چقدر مستندات دقیق‌تر و گویا‌تر باشند، قوت علم قاضی و امکان اثبات توهین افزایش می‌یابد. گاهی حتی رفتار، لحن، وجود اختلافات سابق یا دلایل روانی می‌تواند بر قضاوت قاضی مؤثر باشد.
اسناد و مدارک
با پیشرفت فناوری و همه‌گیر شدن ارتباطات مجازی، امروز تهیه فیلم، عکس، پیامک، چت، ویس و اسکرین‌شات از جمله راه‌های متداول مستندسازی وقایع شده است. شاید این دلایل به تنهایی در اثبات قطعی جرم توهین کافی نباشند، اما به عنوان اماره (قرینه، نشانه) می‌توانند علم قاضی را تقویت کرده و روند اثبات را تسهیل بخشند. معمولاً این‌گونه مستندات برای پرونده‌های توهین در فضای مجازی ارزش ویژه‌ای دارند و بارها در رویه قضایی مورد استناد قرار گرفته‌اند.
نکته کلیدی: بار اثبات و ضرورت مشاوره حقوقی
در همه دعاوی کیفری به‌ویژه پرونده‌های توهین و فحاشی، مسئولیت ارائه دلیل و اثبات جرم بر دوش شاکی است. بنابراین اگر در معرض توهین قرار گرفتید یا از شما شکایت شده، بهره‌گیری از وکیل باتجربه و جمع‌آوری به‌موقع ادله و شهود بی‌طرف، تأثیر شگرفی در سرنوشت پرونده خواهد داشت.
مراحل شکایت به جرم توهین
شاید برای بسیاری از افراد لحظه رویارویی با توهین، شروع یک نگرانی حقوقی و احساسی باشد؛ اما داشتن دانش کافی نسبت به فرآیند شکایت و پیگیری این جرم نه تنها آرامش روانی شما را تضمین می‌کند، بلکه مسیر دستیابی به عدالت را هموارتر می‌سازد. مراحل شکایت و رسیدگی به جرم توهین مطابق قوانین ایران، در چند گام مشخص و اجرایی خلاصه می‌شود:
۱ – تقدیم شکوائیه توهین
گام نخست، تنظیم و تقدیم شکوائیه توهین است. این شکوائیه بایستی با دقت و بر اساس واقعیت نگاشته شود و شامل اطلاعات دقیق از زمان، مکان، نحوه توهین و هویت طرفین باشد. ارائه دلایل مستند (مانند شهادت شهود یا مستندات الکترونیکی) اهمیت دوچندان دارد. شکوائیه توسط شاکی یا وکیل قانونی او باید در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به صورت سیستمی برای دادسرا ارسال گردد. ثبت شکایت از طریق سامانه‌های اینترنتی قوه قضاییه ضمن تسهیل روند، امکان پیگیری لحظه‌ای جریان پرونده را برای شاکی فراهم می‌کند.
۲ – بررسی پرونده و صدور قرار، کیفرخواست
پس از ارجاع شکوائیه به شعبه دادسرای مربوطه، تحقیقات مقدماتی پیرامون توهین آغاز می‌شود. مقام تحقیق – اعم از بازپرس یا دادیار – با مطالعه محتوا، استماع شهود و رویت مستندات، درباره وقوع یا عدم وقوع جرم تصمیم می‌گیرد.
اگر دلایل کافی برای اثبات توهین وجود داشته باشد، قرار جلب به دادرسی صادر می‌شود و لازم است مورد تأیید دادستان هم قرار بگیرد. نهایتاً، با صدور کیفرخواست، پرونده برای رسیدگی ماهوی به دادگاه کیفری صالح ارسال می‌شود. جالب است بدانید همین سازوکار برای تقاضای اعاده حیثیت و رفع آثار جرم توهین هم اجرا می‌شود.
۳ – تعیین وقت رسیدگی و تشکیل جلسه دادگاه
پس از تشکیل پرونده و وصول آن به دادگاه، نوبت به مرحله تعیین وقت رسیدگی می‌رسد. این زمان از طریق سامانه ثنا به شما و طرف مقابل اطلاع‌رسانی می‌شود. حضور در جلسه دادگاه، ارائه دفاعیات، توضیحات شهود و ارائه مستندات، بخش کلیدی این مرحله است. قاضی با بررسی کامل دلایل و مستندات، وارد صدور رأی می‌شود. اگر شاکی نتواند وقوع توهین را به اثبات برساند یا دلایل کافی وجود نداشته باشد، احتمال صدور رأی بر برائت متهم وجود دارد.
۴ – صدور و پیگیری حکم محکومیت
در صورت احراز جرم، دادگاه رأی بر محکومیت به جرم توهین صادر خواهد کرد. حکم صادره ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض و تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است. در مرحله تجدیدنظر، طرفین می‌توانند دلایل جدید یا استدلال‌های تکمیلی ارائه دهند. نهایتاً رأی دادگاه تجدیدنظر قطعی و غیرقابل تغییر است و اجرا می‌شود.